छठ पर्व नजिकिँदै : बाँसका सामग्री बनाउने डोम समुदायको पेशा संकटमा
बाहिरबाट सस्तो सामान भित्रिएपछि स्थानीय बजार खस्किँदै, युवाहरू वैदेशिक रोजगारीतर्फ
काठमाडाैँ । दीपावलीसँगै तराई–मधेसमा छठ पर्वको तयारी सुरु भएको छ । यस पर्वमा सूर्यदेवलाई अर्घ्य दिँदा प्रयोग हुने बाँसका सामग्री नाङ्गलो, डालो, पनपतिया, छिटी र सुपा बनाउने काममा डोम समुदाय व्यस्त छन् तर पछिल्ला वर्षहरूमा यिनै परम्परागत सामग्रीले बजार गुमाउँदै गएपछि डोम समुदाय चिन्तित बनेको छ ।
पहिले छठमा प्रयोग हुने बाँसका सबै सामग्री यही समुदायले बनाउँथ्यो तर अहिले अन्य जातिका व्यापारीले बाहिरबाट सस्तो दरमा ती सामान ल्याएर बजारमा विक्री गर्न थालेका छन् । यसले डोम समुदायको परम्परागत पेशा नै संकटमा परेको छ ।
डोम समुदायका एक सदस्य भन्छन्, “पहिले हामीले बनाएको बाँसको नाङ्गलो, सुप सबै प्रयोग हुन्थ्यो । अहिले पित्तल र फलामका भाँडाकुँडो चलेपछि हाम्रो आयस्रोत बन्द भयो । युवाहरू विदेशतिर पलायन भइरहेका छन् । अझै हामी जातीय भेदभाव र अपहेलनाको सिकार भइरहेका छौं ।”
उपभोक्ताहरू भने बाँसका सामग्रीको मूल्य बढेको गुनासो गर्छन् । स्थानीय एक उपभोक्ता भन्छन्, “डोमले बनाउने सामग्री राम्रो हुन्छ तर मूल्य धेरै छ । बाहिर सस्तोमा पाइने भएकाले त्यहीँ किन्ने गर्छौं ।”
पवित्रता र परम्पराको प्रतीक मानिने बाँसका सामग्रीबिना छठको अर्घ्य अधुरो मानिन्छ । तर यही परम्परा जोगाउने समुदाय आज मूलधारबाट टाढिँदै गएको छ । सरकारी सहयोग र बजार सुरक्षाको अभावमा डोम समुदायको सीप र पहिचान दुवै मर्नेतिर उन्मुख देखिन्छ ।
स्थानीय समाजसेवीहरूको भनाइमा, “डोम समुदायको सीप संरक्षण र बजार पहुँच सुनिश्चित गर्न राज्यले नीतिगत पहल गर्न जरुरी छ, नत्र परम्परागत सांस्कृतिक व्यवसाय हराउने खतरा छ ।”
छठ पर्व जसरी धार्मिक आस्थासँग जोडिएको छ, त्यसैगरी बाँसका सामग्री बनाउने डोम समुदायको जीवन यस पर्वसँग गाँसिएको छ । तर बजार प्रतिस्पर्धा र सामाजिक बेवास्ताले उनीहरूको परम्परा नै विलुप्त हुन लागेको चेतावनी स्थानीयले दिएका छन् ।
