आज गोवर्द्धन र हली तिहार : श्रम र प्रकृतिप्रतिको कृतज्ञता व्यक्त गर्ने दिन
काठमाडौँ । यमपञ्चकको पाँचौँ दिनका रूपमा आज देशभर गोवर्द्धन पूजा र हलि तिहार मनाइँदैछ । गोरु, किसान र प्रकृतिप्रतिको सम्मानका रूपमा मनाइने यो पर्व कृषिप्रधान समाजको सांस्कृतिक कृतज्ञता दिवसका रूपमा चिनिन्छ।
कार्तिक शुक्ल प्रतिपदाका दिन मनाइने यस पर्वमा वर्षभर मानवसेवामा अर्पित गोरुलाई पूजा गरी मीठा परिकार खानेकुरा खान दिने परम्परा रहेको छ । गोरुलाई महादेवको वाहन साँढेको प्रतीक मानी पूज्ने प्रचलन समेत रहेको छ ।
त्यसैगरी, हलो जोत्ने किसान (हली) लाई पनि आजको दिन विशेष सम्मान गरिन्छ । उनीहरूलाई मिष्ठान्न परिकार खुवाएर वर्षभरको श्रमप्रति आदर व्यक्त गर्ने परम्परा रहँदै आएको छ । यस कारण यो दिनलाई “हली तिहार” पनि भनिन्छ।
गोरु र किसानको पूजा मात्र नभई आज घरआँगन लिपपोत गरी गाईको गोबरको सानो थुप्रो बनाएर त्यसलाई ‘गोवर्द्धन पर्वत’को प्रतीकका रूपमा पूजिन्छ ।
हिन्दू ग्रन्थअनुसार द्वापर युगमा भगवान श्रीकृष्णले गोवर्द्धन पर्वत उठाएर गोकुलवासीलाई मुसलधारे वर्षाबाट जोगाएको सम्झनामा यो पूजा आरम्भ भएको मानिन्छ।
नेपाल पञ्चाङ्ग निर्णायक विकास समितिका अनुसार, गोवर्द्धन पूजा सूर्योदय भइसकेको प्रतिपदाको दिन गर्नुपर्ने धार्मिक परम्परा छ । आज देशभरका गाउँघरदेखि सहरसम्म कृषक र परिवारजनले गोरु र हलीलाई सिँगारेर, फूलमाला र तिलक लगाएर पूजा गर्ने गरेका छन्।
सांस्कृतिक विज्ञहरूका अनुसार, यो पर्वले श्रम, पशु र प्रकृतिप्रतिको निर्भरता र सहअस्तित्वको बोध गराउँछ। उनीहरूको भनाइमा, “गोवर्द्धन र हलि तिहार कृषिप्रधान संस्कृतिको आत्मा हो-जसले प्रकृति र श्रमिकप्रतिको सम्मानलाई धार्मिक र सामाजिक मूल्यमा परिणत गरेको छ।”
त्यसैले, आजको दिन खेत-गोठदेखि सहरका आँगनसम्म गोरुको रुन, किसानको हाँसो र देवीदेवताप्रतिको श्रद्धा मिसिएको रंगीन दृश्य देखिन्छ-जसले नेपाली जीवनको मौलिकता र सामूहिक आत्मा झल्काउँछ।
