लुम्बिनीको अर्थतन्त्र : उद्योगहरू “प्रदेशको इञ्जिन” बन्दै
७५६ उद्योगद्वारा ८ खर्ब ६९ अर्बको कुल उत्पादन
दाङ (देउखुरी) । लुम्बिनी प्रदेशको आर्थिक मेरुदण्डका रुपमा उद्योग क्षेत्र अगाडि बढिरहेकाे छ । नेपाल राष्ट्र बैङ्कले तयार पारेकाे प्रदेशकाे आर्थिक गतिविधि अध्ययनका अनुसार कुल उत्पादनको १४ प्रतिशत हिस्सा ओगट्दै उद्योगहरू अब “प्रदेशको इञ्जिन” का रूपमा पहिचान स्थापित गर्दै छन् ।
उद्योगको फैलावट र प्रदेशको धड्कन
लुम्बिनी प्रदेशको आर्थिक नसा–नसामा अहिले उद्योगको धड्कन तीव्र बनेको छ । ७५६ उद्योग, ६९,०८० रोजगारी र रु. ८ खर्ब ६९ अर्बको कुल उत्पादन, यी तीन सूचकांकले नै बताइदिन्छन् कि प्रदेशले अब उत्पादनमा स्वाभिमान देखाउन थालेको छ ।
उद्योगहरू केवल इँटा–सिमेन्टका संरचना मात्र होइनन्, तिनका भित्र किसान परिवारका सपना, दैनिक मजदुरी खाने श्रमिकहरूको सुरक्षाभाव, गाउँका युवाहरू फर्केर काम गर्न थालेको ऊर्जा र नयाँ पुस्तामा पलाउँदै गरेको उद्यमशीलताको बीउ दबिएकै छन् ।
उद्योग फैलावटको नक्सा हेर्दा रुपन्देही औद्योगिक राजधानीझैँ देखिन्छ । ३८.६२ प्रतिशत उद्योग त्यहीँ केन्द्रित छन्-ढुवानी, बजार, जनसङ्ख्या र ऊर्जा पहुँचले रुपन्देहीलाई स्वाभाविक रूपमा उद्योगको केन्द्र बनाएको छ ।
तर नक्साको अर्को छेउ-रोल्पा र प्युठान, केवल ०.४० प्रतिशत उद्योगमा सीमित छन् । यहाँ उद्योगको सपना कागजमा धेरै छ, व्यवहारमा अलि कम ।
यही असमानता प्रदेशको भविष्यका लागि चुनौती र सम्भावना दुवै हो । एक क्षेत्रको सफलताले अर्को क्षेत्रमा सम्भावनाको ढोका खोलिदिन सक्छ, तर त्यसका लागि समन्वय, नीतिगत हस्तक्षेप र पूर्वाधारको समान विकास अपरिहार्य छ।
उत्पादनका उतार–चढाव, रोजगारीको अर्थ र भविष्यका संकेत
बुटवल औद्योगिक क्षेत्रका ६६ उद्योगहरू धड्किरहेका छन्, तर ३ मौन छन् । नेपालगन्जमा ३१ उद्योग चलेका छन्, ३ बन्द। यो चल–बन्दको चक्र नै प्रदेशको आर्थिक स्वास्थ्यको वास्तविक नाडी संकेतक हो-उद्योगहरू चलेको छ भने प्रदेश चलेको छ, उद्योग मौन भए प्रदेशको धड्कन सुस्त हुन्छ।
यसैबीच, रुपन्देहीको विशेष आर्थिक क्षेत्रमा रहेका ११ उद्योगमध्ये ७ मात्र सक्रिय छन् । विशेष आर्थिक क्षेत्रको संरचना ठूला आकाङ्क्षाहरू बोकेर अगाडि बढेको भए पनि उपलब्धि भने अझै पूर्ण छैन ।
उत्पादनको कथा उतार–चढावले भरिएको छ । कसैले कल्पना नगरेको उछाल-सिन्थेटिक कपडाको उत्पादन एकै वर्षमा १७०.७७ प्रतिशतले उफ्रिनु-उद्योगको आत्मविश्वास हो ।
अर्को दृश्य-अल्मुनियमका सामग्री, विशेषगरी घर–घरमा प्रयोग हुने प्रेसर कुकर, ६९.०७ प्रतिशतले घट्नु । कारण औद्योगिक वर्ष चाँडै सुरु नहुनु र मूल्यांकनको समय कम हुनु ।
यिनै उतार–चढावले देखाउँछ-लुम्बिनीको औद्योगिक कथा सरल छैन; तर जीवन्त छ। जोखिमहरू छन् तर अवसरहरू दोब्बर छन् ।
रोजगारीका आँकडाहरूमा पनि यही मिश्रण देखिन्छ । समीक्षा वर्षमा ४,१९८ जनाले प्रत्यक्ष रोजगारी पाएका छन् । जहाँ ६४७ महिला, ४,४५३ पुरुष रहेका छन् । यो संख्या केवल मूल्याङ्कन होइन, हजारौँ परिवारको भान्सा, बचत र भविष्य निर्माणको आधार हो ।
गत वर्ष ५,०९४ रोजगारी थियो-कसैलाई यस्तो गिरावट चुनौती जस्तो लाग्न सक्छ, तर दिशा भने अझै उद्योग विस्तारतिर नै छ ।लुम्बिनी आज चौराहामा उभिएको छ ।
एकातिर चर्को उकालो, अर्कातिर सम्भावनाले भरिएको खुला मैदान । मेसिनहरू चलेका छन्, बजार विस्तारको चहलपहल देखिन थालेको छ, युवा फर्किँदै छन्, महिला उत्पादनमा अगाडि देखिन थालेका छन् र उद्योग क्रमशः दैनिकीको हिस्सा बन्दैछ ।
लुम्बिनी अब केवल शान्तिको भूमि होइन- उद्योगको धड्कन, रोजगारीको आशा र भविष्यको नयाँ प्रतिबिम्ब हाे र यो प्रदेश आज भन्छ-“मेरो इतिहास गौरवशाली थियो। अब मेरो भविष्य पनि त्यही आत्मविश्वासले लेख्दैछ।”
