घाेराही उपमहानगरपालिकाकाे नीति तथा कार्यक्रम : डिजिटल नगरकाे सङ्कल्प
दाङ । घोराही उपमहानगरपालिकाले १७औं नगरसभा अधिवेशनमार्फत प्रस्तुत गरेको आर्थिक वर्ष २०८२/८३ को नीति तथा कार्यक्रमले एउटा सन्देश स्पष्ट दिएको छ-“अब विकास केवल पूर्वाधार निर्माणमा सीमित छैन, यो भरोसा बाँड्ने सरकारको अभ्यास हो ।”
नगरप्रमुख नरुलाल चौधरीद्वारा प्रस्तुत योजनाले घोराहीलाई संवेदनशील, समावेशी र स्मार्ट सहर बनाउने स्पष्ट दृष्टिकोण प्रस्तुत गरेको छ ।
यो नीति तथा कार्यक्रम केवल सरकारी औपचारिकता होइन, जनजीवन छुन खोज्ने कार्यदिशा हो । स्वास्थ्य, शिक्षा, कृषि, सूचना प्रविधि, समावेशी शासन, लैङ्गिक न्याय, वातावरण र पर्यटनको क्षेत्रमा ल्याइएका योजनाहरूले यो प्रमाणित गर्छन् कि स्थानीय सरकार जनताको घरदैलोमा केवल सेवा होइन, सम्मान र सम्भावना लिएर आइरहेको छ ।
स्वास्थ्य क्षेत्रमा नगरपालिकाले ज्येष्ठ नागरिकलाई घरमै पुगेर सेवा दिने, पाठेघर क्यान्सर, मोतियाबिन्दु, मानसिक रोग जाँच र आयुर्वेद प्रवर्द्धन कार्यक्रमहरू सुरु गर्दै ‘स्वास्थ्य संस्थामा पुग्नुपर्ने’ बाध्यता हटाएको छ । घर–घरमै उपचारको अनुभूति दिलाउने यो नीति साँच्चिकै समावेशी र मानवमुखी छ ।
शिक्षा क्षेत्रमा थारु र मगर भाषामा पाठ्यपुस्तक निर्माण, आइसिटी प्रयोगशाला स्थापना र बालमैत्री पूर्वाधार निर्माणले शिक्षालाई बहुभाषिक, व्यवहारिक र समावेशी बनाउने प्रयत्न गरिएको छ। अपांगमैत्री विद्यालय र छात्रवृत्ति विस्तारले समान पहुँच र अवसरको सिद्धान्तलाई व्यवहारमा उतारिएको देखिन्छ।
कृषिमा ‘भूमिबैंक’, किसान मोबाइल एप, बीउ वितरण, जैविक खेती र पोषिलो घाँस नर्सरीको योजना मार्फत घोराही आत्मनिर्भर कृषिजन्य अर्थतन्त्रतर्फ अग्रसर देखिन्छ। पशु खोप, भकारो सुधार, माछापालन र नश्ल सुधार कार्यक्रमहरूले किसानको श्रमलाई सम्मान र सहुलियत दुवै दिने वातावरण बनाउँदैछन्।
सबैभन्दा सशक्त र भविष्यतर्फ उन्मुख पक्ष होघोराही उपमहानगरपालिकाले १७औं नगरसभा अधिवेशनमार्फत प्रस्तुत गरेको आर्थिक वर्ष २०८२/८३ को नीति तथा कार्यक्रमले एउटा सन्देश स्पष्ट दिएको छ-“अब विकास केवल पूर्वाधार निर्माणमा सीमित छैन, यो भरोसा बाँड्ने सरकारको अभ्यास हो ।” नगरप्रमुख नरुलाल चौधरीद्वारा प्रस्तुत योजनाले घोराहीलाई संवेदनशील, समावेशी र स्मार्ट सहर बनाउने स्पष्ट दृष्टिकोण प्रस्तुत गरेको छ ।
यो नीति तथा कार्यक्रम केवल सरकारी औपचारिकता होइन, जनजीवन छुन खोज्ने कार्यदिशा हो। स्वास्थ्य, शिक्षा, कृषि, सूचना प्रविधि, समावेशी शासन, लैङ्गिक न्याय, वातावरण र पर्यटनको क्षेत्रमा ल्याइएका योजनाहरूले यो प्रमाणित गर्छन् कि स्थानीय सरकार जनताको घरदैलोमा केवल सेवा होइन, सम्मान र सम्भावना लिएर आइरहेको छ ।
स्वास्थ्य क्षेत्रमा नगरपालिकाले ज्येष्ठ नागरिकलाई घरमै पुगेर सेवा दिने, पाठेघर क्यान्सर, मोतियाबिन्दु, मानसिक रोग जाँच र आयुर्वेद प्रवर्द्धन कार्यक्रमहरू सुरु गर्दै ‘स्वास्थ्य संस्थामा पुग्नुपर्ने’ बाध्यता हटाएको छ। घर–घरमै उपचारको अनुभूति दिलाउने यो नीति साँच्चिकै समावेशी र मानवमुखी छ ।
शिक्षा क्षेत्रमा थारु र मगर भाषामा पाठ्यपुस्तक निर्माण, आइसिटी प्रयोगशाला स्थापना र बालमैत्री पूर्वाधार निर्माणले शिक्षालाई बहुभाषिक, व्यवहारिक र समावेशी बनाउने प्रयत्न गरिएको छ। अपांगमैत्री विद्यालय र छात्रवृत्ति विस्तारले समान पहुँच र अवसरको सिद्धान्तलाई व्यवहारमा उतारिएको देखिन्छ ।
कृषिमा ‘भूमिबैंक’, किसान मोबाइल एप, बीउ वितरण, जैविक खेती र पोषिलो घाँस नर्सरीको योजना मार्फत घोराही आत्मनिर्भर कृषिजन्य अर्थतन्त्रतर्फ अग्रसर देखिन्छ । पशु खोप, भकारो सुधार, माछापालन र नश्ल सुधार कार्यक्रमहरूले किसानको श्रमलाई सम्मान र सहुलियत दुवै दिने वातावरण बनाउँदैछन् ।
सबैभन्दा सशक्त र भविष्यतर्फ उन्मुख पक्ष हो-सूचना प्रविधिमा गरिएको लगानी। घोराहीले ‘Artificial Intelligence’ को प्रयोग गर्ने नीति लिएको छ, जसले सेवामा पारदर्शिता, छरितोपन र नागरिक–मैत्री अनुभूति दिलाउनेछ। अब नागरिकता सिफारिसदेखि कर संकलनसम्म डिजिटल प्रणालीबाट सहजता आउनेछ।
समावेशी शासन, लैङ्गिक न्याय, र सामाजिक समृद्धिका दृष्टिकोणले महिला, दलित, मुस्लिम, अपांगता भएका व्यक्ति, एकल महिला, यौनिक अल्पसंख्यकहरूलाई समेट्ने कार्यक्रमले घोराहीलाई मात्र सहर नभएर सबैको आवाज समेटिएको समावेशी समुदाय बनाउने दिशामा अघि बढाएको छ। ‘लैङ्गिक हिंसा नियन्त्रण नगर’ घोषणा अभियान, बालमैत्री सहर, सेवा केन्द्रहरू र सीप विकास कार्यक्रमहरूले सामाजिक न्यायको स्वरलाई व्यवस्थापनको केन्द्रमा राखेको छ।
सहरको हरियाली र वातावरण संरक्षण पनि योजनाको महत्वपूर्ण अङ्ग बनेको छ। रेन वाटर हार्भेस्टिङ, हरित विद्यालय, खरको छाना मुक्त अभियान, ल्यान्डफिल साइट व्यवस्थापन, र वातावरणमैत्री भवन निर्माणका प्रोत्साहन कार्यक्रमहरूले ‘हराभरा घोराही’ को कल्पनालाई व्यवहारमा रुपान्तरण गर्ने संकेत गर्छन् ।
पर्यटन, संस्कृति र खेलकुद प्रवर्द्धनतर्फ मेयर कप, फुड फेस्टिभल, मिनी रंगशाला, QR कोडसहित सम्पदा चिनारी, फोक संस्कृति संरक्षण तथा युवालाई खेलकुदमा सक्रिय गराउने योजना नगरलाई आन्तरिक पर्यटनको केन्द्र बनाउने दृष्टिकोणको उदाहरण हो ।
यसपटकको नीति तथा कार्यक्रमको मूलमन्त्र हो-सबैलाई समेट्ने, सबैका लागि सोच्ने, सबैसँगै अघि बढ्ने। योजना निर्माणदेखि कार्यान्वयनसम्म जनसंवाद, सरोकारवाला परामर्श र सहभागी प्रक्रियाको जुन अभ्यास गरिएको छ, त्यो नेपालमा संवेदनशील स्थानीय शासनको उत्कृष्ट अभ्यास बन्न सक्छ ।
घोराहीले अहिले ‘घोषणा’ मात्र गरेको छैन, ‘संभावनाको सपना’ देखाएको छ—जहाँ नीति पुस्तिका बन्द भएपछि पनि योजना नागरिकको जीवनसँग बोलिरहन्छ। यो नगर अब सहरको परिभाषामा सीमित छैन, यो नेपाली स्थानीय शासनको दिशानिर्देशक मोडल बन्ने यात्रामा उभिएको छ।सूचना प्रविधिमा गरिएको लगानी। घोराहीले एआई को प्रयोग गर्ने नीति लिएको छ, जसले सेवामा पारदर्शिता, छरितोपन र नागरिक–मैत्री अनुभूति दिलाउनेछ। अब नागरिकता सिफारिसदेखि कर संकलनसम्म डिजिटल प्रणालीबाट सहजता आउनेछ।
समावेशी शासन, लैङ्गिक न्याय, र सामाजिक समृद्धिका दृष्टिकोणले महिला, दलित, मुस्लिम, अपांगता भएका व्यक्ति, एकल महिला, यौनिक अल्पसंख्यकहरूलाई समेट्ने कार्यक्रमले घोराहीलाई मात्र सहर नभएर सबैको आवाज समेटिएको समावेशी समुदाय बनाउने दिशामा अघि बढाएको छ। ‘लैङ्गिक हिंसा नियन्त्रण नगर’ घोषणा अभियान, बालमैत्री सहर, सेवा केन्द्रहरू र सीप विकास कार्यक्रमहरूले सामाजिक न्यायको स्वरलाई व्यवस्थापनको केन्द्रमा राखेको छ।
सहरको हरियाली र वातावरण संरक्षण पनि योजनाको महत्वपूर्ण अङ्ग बनेको छ। रेन वाटर हार्भेस्टिङ, हरित विद्यालय, खरको छाना मुक्त अभियान, ल्यान्डफिल साइट व्यवस्थापन, र वातावरणमैत्री भवन निर्माणका प्रोत्साहन कार्यक्रमहरूले ‘हराभरा घोराही’ को कल्पनालाई व्यवहारमा रुपान्तरण गर्ने संकेत गर्छन्।
पर्यटन, संस्कृति र खेलकुद प्रवर्द्धनतर्फ मेयर कप, फुड फेस्टिभल, मिनी रंगशाला, क्वुआर कोडसहित सम्पदा चिनारी, फोक संस्कृति संरक्षण तथा युवालाई खेलकुदमा सक्रिय गराउने योजना नगरलाई आन्तरिक पर्यटनको केन्द्र बनाउने दृष्टिकोणको उदाहरण हो।
यसपटकको नीति तथा कार्यक्रमको मूलमन्त्र हो-सबैलाई समेट्ने, सबैका लागि सोच्ने, सबैसँगै अघि बढ्ने। योजना निर्माणदेखि कार्यान्वयनसम्म जनसंवाद, सरोकारवाला परामर्श र सहभागी प्रक्रियाको जुन अभ्यास गरिएको छ, त्यो नेपालमा संवेदनशील स्थानीय शासनको उत्कृष्ट अभ्यास बन्न सक्छ।
घोराहीले अहिले ‘घोषणा’ मात्र गरेको छैन, ‘संभावनाको सपना’ देखाएको छ-जहाँ नीति पुस्तिका बन्द भएपछि पनि योजना नागरिकको जीवनसँग बोलिरहन्छ। यो नगर अब सहरको परिभाषामा सीमित छैन, यो नेपाली स्थानीय शासनको दिशानिर्देशक मोडल बन्ने यात्रामा उभिएको छ ।
